Vlinders Eemland
Soesterveen 2021, een jaartje in nachtvlindervlucht
31 december 2021, door Violet Middelman & Remco Vos
Het Soesterveen blijft een bijzonder plekje in Soest, het laatste stukje hoogveen in de provincie en sinds enkele jaren in ontwikkeling doordat er een stuk uitbreiding is geweest. De bovenlaag is weggehaald van de oude graslanden, waardoor de oude veenlaag, die nog aanwezig was, kans krijgt om te herstellen. De verwachting is dat het veenmos weer kan gaan groeien en het eenzelfde soort vochtig heidegebied gaat worden als het ‘oude’ gedeelte. In 2021 hebben we er weer inventarisaties naar nachtvlinders gedaan.
Doordat het voorjaar nog vrij fris was, en door onze vakantie, stonden we pas op 12 juli voor de eerste keer met de lichtopstelling in het Soesterveen. Het was wel meteen een goede avond met 124 soorten nachtvlinders.
In het vochtige veengebied staan veel jonge berken- en wilgenboompjes wat aan de soorten nachtvlinders die we hier vinden ook wel te zien is, zoals de Dromedaris (Notodonta dromedarius), Wapendrager (Phalera bucephala) en Kleine groenuil (Earias clorana). Onder andere deze soorten hebben berk en wilg als waardplant.
Er staan ook wat jonge populieren in het gebied en het was dan ook leuk om de Populierenuil zowel in de nacht van 12/13 juli en 23/24 juli op het laken te zien. De laatste keer dat we deze soort in dit gebied zagen was in 2011.
Populierenuil - Parastichtis suspecta (Foto Remco Vos)
De spinneruilen (Erebidae) is een vrij grote groep nachtvlinders waarvan er in Nederland iets meer dan 80 soorten voorkomen. Hieronder vallen ook de zogenaamde ‘snuituilen’, dit zijn 15 soorten, waarvan er enkele maar incidenteel of zelden gezien worden. In het Soesterveen hebben we inmiddels 10 van deze ‘snuituilen’ gezien.
In de nacht van 12 op 13 juli zagen we vier van deze soorten ‘snuituilen’. Dit waren de Lijnsnuituil (Herminia tarsipennalis), Stippelnsnuituil (Macrochilo cribrumalis), Boogsnuituil (Herminia grisealis), Bruine snuituil (Hypena proboscidalis), en op 23 op 24 juli zagen we de Geellijnsnuituil (Trisateles emortualis).
De Stippelsnuituil is een soort die een voorkeur heeft voor vochtige gebieden en hebben we in de omgeving van Soest en Baarn tot nu toe, in 2014, 2017 en in dit jaar, alleen nog maar in het Soesterveen gezien. De waardplanten van deze soort zijn diverse grasachtige planten, waaronder boszegge en gewone veldbies.
Stippelsnuituil - Macrochilo cribrumalis (foto Remco Vos)
Veel mensen denken dat nachtvlinders saai zijn, en bruin en donker gekleurd. Maar gelukkig zijn er ook veel mooie kleurrijke vlinders ,zoals de Vuursteenvlinder (Habrosyne pyritoides), Wilgenhoutrups (Cossus cossus), Vliervlinder (Ourapteryx sambucaria), Oranje iepentakvlinder (Angerona prunaria), Rozenblaadje (Miltochrista miniata) en Vuurmot (Carcina quercana). De Oranje iepentakvlinder is een vrij algemene soort die in we onze omgeving elk jaar treffen. In de provincie Utrecht komt deze op enkele andere plekken voor. De rupsen leven op diverse loofbomen, maar worden niet vaak gevonden.
Oranje iepentakvlinder - Angerona prunaria (Foto Remco Vos)
Sommige soorten zien we bijna alleen maar op het smeer en komen niet of bijna nooit op het felle licht af, maar af en toe laten zij zich toch verleiden om op het laken te gaan zitten. Zo ook dit Zwart weeskind welke we op 7 september zagen, in totaal kwamen er 4 stuks op het licht af. Ook op het smeer zaten die avond meerdere exemplaren van deze soort.
Zwart weeskind – Mormo maura (Foto Remco Vos)
Een soort die sinds het eind van de 20e eeuw in opkomst is, is de Duponcheliamot. Dit is een soort die veel voorkomt in kassen, waar de soort schadelijk kan zijn voor de teelt, en daaruit mogelijk ontsnapt is en inmiddels al in heel Nederland te vinden is. Er staat een heel scala van planten op het menu van de rupsen, al is het van oorsprong wel een Zuid-Europese soort dus zal de voorkeur van planten ook uit die regio komen. Ze worden dan ook het meest gezien bij de stedendistricten en steeds meer daarbuiten.
Duponcheliamot - Duponchelia fovealis (Foto Remco Vos)
In het Soesterveen staan veel jonge berkenboompjes en die zijn gewild bij veel soorten bladmineerende vlindertjes. Zo vonden we aardig wat gangmijnen van de Sociale berkenmineermot (Stigmella betulicola) en Groene berkenmineermot (Stigmella continuella). Maar het aantal mijnen van de berkenzilvervlekmot was heel hoog. In augustus vonden we al 54 mijnen en in oktober nog eens 66 in een ander deel, terwijl we daarbij een ongeveer de helft van het gebied niet hebben bekeken op mijnen. Op waarneming.nl zijn in 2021 257 individuen ingevoerd (d.d. 13-02-2022). Dus bijna de helft daarvan is in het Soesterveen gezien!
En dat hadden er nog meer kunnen zijn als we het hele gebied doorzocht hadden.
De gang van de berkenzilvervlekmot begint in het bladsteeltje en de ovale uitsnede van ong. 3x5 mm vindt plaats na een kort gangmijntje, vaak zit deze in het onderste deel van het blad, maar kan ook wel een centraler in het blad zitten. Dit is een zeldzame soort, maar als je het gangetje en de uitsnede herkent zou de soort redelijk makkelijk te vinden moeten zijn.
Berkenzilvervlekmot - Heliozela hammoniella (Foto Remco Vos)
Een heel algemene nachtvlinder die we vaak in het Soesterveen zien, is de Wapendrager (Phalera bucephala), die valt onder de familie van de tandvlinders (Notodontidae). De Bruine wapendrager, ook een tandvlinder, hadden we nog niet eerder in het Soesterveen. Op de enkele populiertjes die tussen het berkenopschot staan, zagen we op meerdere boompjes een rups zitten van de Bruine wapendrager. Begin oktober vonden we deze rupsen tussen samengeplakte bladeren, half oktober vonden we er eentje die op het stammetje zat.
Bruine wapendrager - Clostera curtula (rups) (Foto Remco Vos)
Aangezien we voor Natuurmonumenten hier ook met een grote vrijwilligersgroep voor een deel het beheer op ons nemen, kunnen we ook goed rekening houden met de benodigde balans en diversiteit aan flora en fauna. We houden er rekening mee dat er ook jonge struikjes/boompjes blijven staan waarop insecten zich kunnen ontwikkelen.
Een mystiek Soesterveen op een winterse ochtend (Foto Violet Middelman)
In 2021 hebben we in dit gebied 234 soorten nachtvlinders gezien, veel meer dan in 2020. Maar toen hadden we enkele ‘slechte’ avonden en zijn we overdags maar een enkele maal in het gebied geweest.
We danken Natuurmonumenten voor het verstrekken van de vergunning zodat we deze inventarisaties in het gebied konden doen.
Meldevlinder -Trachea atriplicis (Foto Remco Vos)
Geraadpleegde bronnen o.a.